Sociaal Ondernemerschap: ondernemend sociale problemen oplossen

Sociaal ondernemerschap is hot. Instanties die zich vanuit hun core business bezighouden met sociale problematiek, zoals De Wereldwinkels of Stichting de Hofstede bij ons in Assen, positioneren zich steeds meer als sociale ondernemingen. En van de andere kant noemen ook bedrijven, zoals bijvoorbeeld Nike, De Rabobank of De Vrijbuiter (Roden), zichzelf als zodanig. En dan zijn er ook nog de sociaal ondernemende starters; concreet moet ik aan Fifteen denken van Jamie Oliver, of Tony Chocolonely chocolade van Teun van der Keuken. Gaan we dan eindelijk een betere wereld krijgen? En waar hebben we het eigenlijk over?

Dinsdagavond mocht ik voor het wordingsproces van de Great Place to Live krant van maart een korte lezing houden over sociaal ondernemerschap. Een wat warrige – of nee, organische – discussie volgde. Jean Klare maakte een begin met een belevingskaart. En Hugo Engelbert (Hugomatic) versloeg de avond in een erg rake infographic. Los van hoop op mooie plaatjes heeft de avond mij aangezet tot denken en concreet tot deze post en mijn definitie. Sociaal ondernemerschap is het op een ondernemende wijze oplossen van sociale problemen.

Rondkijken
Als je rondsurft en rondpraat dan lijkt sociaal ondernemerschap eenzelfde soort containerbegrip te worden als maatschappelijk verantwoord ondernemen. Alleen wordt bij sociaal ondernemerschap vaak (maar niet altijd) de nadruk gelegd op de P van people en in mindere mate expliciet op Profit en Planet. Sociaal ondernemerschap lijkt iets ideeels in zich te hebben. Jouw weldoenerige idealen nastreven. Iets waar je een intens warm gevoel van krijgt. Zo van: tjongejonge, dat voelt goed. Goed voor de medemens. Zoiets als ondernemerschap, maar dan wel socialer. Zeg maar ondernemen, maar dan wel met Jan Marijnisse of Wouter Bos aan het roer...

Stichting Sociaal Ondernemerschap/ (SSO) begint voortvarend met een definiëring: 'sociaal ondernemen ontstaat vanuit de behoefte om bij te dragen aan het oplossen van een sociaal vraagstuk'. En SSO gaat goed verder: 'de sociale onderneming is – net als een gewone onderneming – innovatief en financieel levensvatbaar, maar naast financiële winst is het voornaamste doel het bereiken van duurzame sociale impact door het verbeteren van sociale structuren'. En ook in de verdere beschrijving van de bijvoorbeeld de sociale ondernemer komen veel aspecten terug die ook wij in ons boek noemen bij een gewoon ondernemer.

Maar vervolgens maakt ook SSO bij hun echte definitie de fout om niet scherp te blijven en te vertroebelen. Ze definiëren sociaal ondernemerschap als volgt: 'Vanuit een sociaal vraagstuk –armoede, milieuvraagstukken, gezondheidszorg – innovatieve en duurzame oplossingen zoeken, op een bedrijfsmatige manier. Financiële winst is een randvoorwaarde, maar het werkelijke succes ervan wordt afgemeten aan bijvoorbeeld de verbetering van sociale infrastructuur, toename van duurzaam beheerde bronnen.' Ik plaats een aantal vraagtekens: werken we nou vanuit een sociaal vraagstuk of werken we aan een sociaal vraagstuk? En wat is het doel? Het sociale vraagstuk oplossen of iets anders? Wat nou duurzaam beheerde bronnen? En een tweede hoofdvraag: zijn milieuvraagstukken ook sociale vraagstukken? Kortom: het wordt er niet scherper op.

Mijn kijk op sociaal ondernemerschap_
Mijns inziens is het vrij simpel. Sociaal ondernemerschap is het op een ondernemende wijze oplossen van sociale problemen, zoals bijvoorbeeld analfabetisme, onderscholing, werkloosheid, armoede, non-veiligheid, gezondheidszorg, discriminatie en criminaliteit. Dergelijke problemen spelen op het niveau van de straat waarin je woont, je wijk, je dorp, je stad, een land of zelfs de wereld. En op die verschillende niveaus kun je dus ook aan sociaal ondernemerschap doen. Sommige sociale ondernemingen hebben het oplossen van sociale problemen als hun hoofdproduct. En andere sociale ondernemingen zien het het als een mooi en belangrijk bijproduct.

Bij sociaal ondernemerschap staat het zelf oplossen van sociale problemen centraal. Dit houdt ten eerste in dat clubs die zich slechts 'bezighouden met' of 'werken aan' zich volgens mij geen sociale ondernemingen mogen noemen (CWI, UWV, Verenigde Naties). De essentie van ondernemerschap is dat je waarde toevoegt, niet gewoon maar wat doet zonder dat daar iemand op zit te wachten. En ten tweede lossen sociale ondernemingen zelf problemen op. Gewoon even 5% van je winst doneren aan een goed doel is niet voldoende. Zelf de handen uit de mouwen!

Met 'op ondernemende wijze' doel ik vooral op 'professioneel ondernemerschap'. Niet zomaar wat aanrommelen maar goed nadenken over je onderneming, net zoals je dat bij een 'gewone onderneming' zou doen. Wat is je product? Wat gebeurt er in de wereld? Welke trends zijn relevant? Wie zit er op te wachten? Wie gaat er hoeveel voor betalen? Hoe ga je het leveren? Wie is een waardige partner om mee samen te werken? En zo voort. Overigens impliceert sociaal ondernemerschap op zich niet unbedingt, dat je meer dan in een 'gewone onderneming' sociaal met je medewerkers omgaat of zo. Goed voor je personeel zijn lijkt me waardevol, maar niet niet meer of minder dan relevant is. Sociaal ondernemen gaat over sociale problemen oplossen, dat hoeft op zich niet op een sociale manier.

Verder houdt de ondernemende wijze wat mij betreft vooral in dat je je toegevoegde waarde expliciet maakt. Je houdt niet domweg je hand op, in de hoop dat er een gulle gever of subsidieverstrekker langs komt. Daarentegen laat je zien hoeveel je waard bent. Denk bijvoorbeeld aan de waarde van een talentproject voor dropouts. Natuurlijk enorm waardevol voor de kids zelf, maar wat te denken van de waarde voor de stad of de staat? Drop outs die niet terug komen op het rechte pad, kosten geld in plaats van dat ze iets opleveren. Denk bijvoorbeeld aan de schade die ze aanrichten aan medemens en omgeving, of de rekening van de gevangenis of wat te denken van al die uitkeringen?

Sociale ondernemingen
Wat mij betreft mogen drie soorten ondernemingen zich een sociale onderneming noemen.

1. Gewone ondernemingen, die ook sociale problemen oplossen. Nike doet Johan Cruijf Foundation achtige dingen om kinderen met eenachterstand door sport een leven te geven. De Rabobank investeert ook terug in de maatschappij – bijvoorbeeld door ouderen een cursus internetten te geven of micro-krediet kennis naar derde wereld landen te brengen. En de Vrijbuiter in Roden brengt met haar Bart’s African Foundation zelf tenten en andere waarde naar derde wereld landen. Voor de groep ondernemingen geldt dat het vaak een bijproduct is en vaak strijdig is met het primaire product. Concreet levert dat soms strijd met aandeelhouders. In deze groep zie je overigens ook veel fakeness: “kijk wij doen ook goede dingen.”
2. Instanties die sociale problemen op een ondernemende wijzeoplossen. Als misschien wel het mooiste voorbeeld noem ik Stichting de Hofstede in Assen, die in de afgelopen jaren een transitie heeft doorgemaakt van sociale werkplaats tot sociale onderneming en nu echt doorgroeit tot dienstverlener. De Wereldwinkels snappen dat je meer verkoopt en je doelen daarmee verwezenlijkt als je ook gewoon echt betere producten hebt dan vanuit de Supermarkt. Veel van dit soort clubs, moeten het ondernemen nog verder ontwikkelen. Professionalisering, verzakelijking en hoge salarissen zijn veelal de gevoelige agendapunte
3. Puur sociale ondernemingen, die in het leven zijn geroepen om op ondernemende wijze sociale problemen op te lossen. Denk aan het geniale Fifteen van Jamie Oliver: een prachtcombi tussen talentontwikkeling van dropouts en een top-restaurant. Chocolonely van Teun van der Keuken: gegarandeerd slaafvrije chocolade, die én goed te eten is én wereldwijd een discussie opgang brengt over slavenarbeid in de 21e eeuw. Geniaal! Of ik noem het concept van microkredieten, zoals bijvoorbeeld Oiko-krediet. Je leent ondernemers, die op geen enkele andere wijze aan geld kunnen komen, het hoognodige geld, zodat ze hun brood kunnen verdienen. En tegelijkertijd hanteer je een bizar hoog rentepercentage, waar je ook als investeerder blij van wordt. Niks liefdadigheid, gewoon harde business. Maar: wel goed... erg goed zelfs.
   

Met ons bedrijf kunnen we de laatste twee groepen helpen. Bij Stichting de Hofstede waren we vooral waardevol bij het helpen doorrekenen van het sociaal rendement. Je laat zien dat je een dienstverlener bent, en geen subsidiespons. Check mijn slides: 'Op naar de Hofstede Groep'.Daarnaast kunnen we natuurlijk ook helpen bij het schrijven van het ondernemingsplan of delen daarvan.

Tot slot
Noor Bongers, Rein de Vries (beide van Pentascope) bedankt voor de inspiratie, de gastvrijheid, de toffe lieden en de heerlijke maaltijd. Ik wil Jean Klare en Hugo Engelbert danken voor de fijne samenwerking. Ik zie uit naar de plaatjes, de krant en meer. En Richard: jij natuurlijk ook tiege tank...

Tijdens of na onze reis naar Polen, wil ik deze post uitschrijven tot een wat serieuzer artikel. Ik stel het dus op prijs als u een comment achterlaat of me uw feedback mailt. En u maakt me ook blij met mooie cases...